Od czasów legionistów marszałka Józefa Pił­sudskiego, którzy właśnie w Szczypiornie zostali internowani i tam grywali w tzw. szczypiorniaka, mija 90 lat. Ten jubileusz polscy piłkarze ręczni już uczcili, osiągając największy sukces w historii – srebrny medal mistrzostw świata. To właśnie wydarzenie spowodowało, że nagle dyscyplina, która z roku na rok wydawała się tracić popular­ność i możliwość rozwoju, zaczęła fascynować wielu kibiców nad Wisłą. Szczypiorniści, bo tak (nie do końca zresztą prawidłowo) nazywa się u nas popularnie zawodników, którzy grają w piłkę ręczną, wywołali też falę zainteresowania korze­niami tej gry na ziemiach polskich. A rodowód pochodzi właśnie ze Szczypiorna, do końca 1975 roku podkaliskiej wioski.

Około 4 tysięcy polskich żołnierzy znalazło się tutaj w 1917 roku – po tym, gdy odmówili złożenia przysięgi cesarzowi Niemiec. Ich dowódcę, Józefa Piłsudskiego, osadzono w twierdzy magdeburskiej. Obozowa rzeczywistość nie przeszkodziła interno­wanym w działaniach mających służyć poczuciu wspólnoty i przeciwstawianiu się zwątpieniu oraz marazmowi w żołnierskich szeregach. Jednym z ta­kich działań było organizowanie zajęć sportowych, w tym szczególnie gier zespołowych.

– O tym, jaki sport uprawiali legioniści z obozu w Szczypiornie można przeczytać na przykład we wspomnieniach Władysława Broniewskiego, który napisał między innymi, że „koledzy biegali za szmacianką, zabawa podbijała ich serca i w ten sposób zapominali, że są internowani”. O tej grze pisze też Ludwik Dudziński, jego zdaniem to legioniści „wykombinowali nową grę”, a jej zasady znacząco różnią się od przepisów gry w piłkę nożną – opowiada Grzegorz Pilecki, autor kilku publikacji na ten temat.

Ciekawsze są jednak powody, dla których legioniści wybrali właśnie piłkę ręczną. W publi­kacjach na ten temat podaje się kilka wersji. Jako wątpliwą określa się możliwość pobierania nauk od niemieckich strażników obozu. Bardziej realne wydaje się wcześniejsze poznanie zasad tej gry przez któregoś z legionistów i „przeniesienie” ich na teren obozu. Historycy sportu wymieniają nazwiska majora Stanisława Grzmota-Skotnic­kiego i kaprala Antoniego Jarząbka, którzy mieli zainicjować rywalizację szczypiornistów na boisku. Mogły być też bardziej prozaiczne powody, jak chociażby oszczędzanie żołnierskich butów, które można było szybko zniszczyć grając w futbol. Nie kopano więc piłki, a rzucano ją ręką, biegając po prostu na bosaka.

A jak wyglądał taki mecz w Szczypiornie z lat 1917-1918? W warunkach obozu nie było specjal­nego boiska, na którym rozgrywano mecze. Wyko­rzystywano wolne przestrzenie między barakami. Najprawdopodobniej wymiary tego szczególnego boiska wynosiły 30 x 12 m. Pierwsze przepisy były bardzo ogólne (zakaz kopania piłki, wyrywania z rąk, podkładania przeciwnikowi nóg). [...] Jeżeli w trakcie gry dochodziło do sytuacji spornych, liczyło się zdanie najstarszego stopniem legionisty. [...] Do gry w szczypiorniaka legioniści używali szmacianki, która była zdecydowanie większa od dzisiejszej piłki. Drużyna liczyła 11 zawodników, a bramki tworzyły tyczki powbijane w ziemię – pisze w jednej z publikacji Grzegorz Pilecki.

Nie tylko symbole

W czasie pobytu legionistów w Szczypiornie piłka ręczna rozpowszechniła się na tyle, że z ochotą grywali w nią również żołnierze Batalionu Pogranicznego, którzy w 1918 roku zdobyli koszary w Szczypiornie. Przepisy gry w szczypiorniaka stały się więc na tyle czytelne, że mogły być szybko przyswojone przez początkujących zawodników. Zapewne też udoskonalono grę poszczególnych formacji drużyny, w czym legioniści odegrali główną rolę. Nie można więc traktować ich rywalizacji na boisku tylko jako symbolicznego prapoczątku tej dyscypliny sportu na ziemiach polskich. Dalszy rozwój piłki ręcznej w Polsce świadczy o tym, jak ważne były te obozowe me­cze, skoro do dzisiaj mówimy o szczypiorniaku i szczypiornistach.