Utwory Konopnickiej dla młodego czytelnika były w swej epoce rewelacją, zyskały wielką — i nadal trwającą — popularność. Pisarka stworzyła nie tylko zupełnie nową dziedzinę liryki, wolną od dydaktyz­mu, a niezmiernie rozszerzającą zakres przeżyć i ska­lę wrażliwości estetycznej małego odbiorcy. Prze­kształciła także poezję i prozę fabularną, przywró­ciła — podważane od szeregu lat przez pisarzy-dydaktyków — prawa baśni fantastycznej. Jednocześ­nie wprowadziła do literatury dziecięcej różnorodne nowe motywy świata realnego, głównie wiejskiego, w opisach pejzażu i zwierząt, postaci ludowych, zajęć chłopskich.
  Dzięki gruntownej, praktycznej i teoretycznej wie­dzy o rozwoju psychiki dziecka, potrafiła interesująco i skutecznie oddziaływać na rozbudzanie aktywności myślowej i uczuciowej, bogacąc jego wiedzę i umoż­liwiając podejmowanie samodzielnych wniosków w za­kresie norm postępowania, stosunku do kraju, oto­czenia.
  Od pierwszych obrazków prozą (Jak się dzieci w Bronowie bawiły 1885), poprzez liczne zbiorki po­ezji i pieśni (Moja książeczka 1889, Wesołe chwile małych czytelników 1889, Śpiewnik dla dzieci z muzy­ką Z. Noskowskiego 1891, Szczęśliwy światek 1895 i   in.),   w   obszernych   opowieściach  wierszem   (np. O Janku Wędrowniczku 1893), w utworach splatają­cych zręcznie wiersz i prozę (Czytania dla Tadzia i Zosi 1892) okazała się Konopnicka twórczynią naj­wybitniejszą w dotychczasowej literaturze dla małe­go czytelnika. Zrozumiałe, że i w tej dziedzinie zda­rzają się teksty, które utraciły zdolność poetyckiego oddziaływania. Jest ich jednak wyjątkowo mało.Dziełem, które ostało się nietknięte mimo zmian gustów literackich, jest opowieść O krasnoludkach i sierotce Marysi (1896), wznawiana wielokrotnie w kraju, tłumaczona na języki obce. W jej fabule zespala pisarka fantastykę, legendę i poetycki rea­lizm, w jej narracji — prozę baśni ludowej i po lite­racku baśniowej kroniki, gwarę potraktowaną z au­tentyzmem w dialogach i półżartobliwą stylizację sta­ropolską. Wszystko to przeplata liryka przypominają­ca najlepsze pieśni ludowe. Współżyją w tym utworze postaci wywiedzione z ludowej fantastyki: skrzaty-bożęta, tajemnicze władczynie, dobroduszne znachor-ki, obok bohaterów, którzy nawet w imionach należą do świata realistycznych nowel (Skrobek, dzieci chłopskie, baby-kumoszki i wiejskie nędzarki), z całą ich smutną prawdą o nędzy życia wsi, krzywdach sieroctwa, ciężarach pracy. Towarzyszy im oryginal­nie potraktowany świat zwierząt, ujęty odmiennie niż w tradycyjnych alegoriach bajkowych, ale także ina­czej niż to czynił Dygasiński-przyrodnik. Swych zwie­rzęcych bohaterów dostosowuje autorka do zainte­resowań i wyobrażeń dziecka; podobnie jak w wielu wierszach (por. Żuczek, Muchy samochwały, Świersz­czyk, Derkacz), tylko z lekka i żartobliwie uczło­wiecza ich postaci, odwołuje się do fantazji i poczucia humoru.Cały utwór cechuje doskonałe zharmonizowanie różnorodnych składników fabuły i stylu oddziaływa­jących wszechstronnie na wrażliwość odbiorcy. Po­przez atrakcje przygód i urok poetycki opowieść za­dowala wyobraźnię i angażuje poczucie etyczne dziec­ka. Budzi w nim — a nie narzuca — współczucie dla skrzywdzonych i pragnienie sprawiedliwości, rozciekawiając opisami, kształtuje przywiązanie dla ziemi ojczystej, szacunek dla pracy i ludzkiej dobroci.

przejdź do Twórczość lat ostatnich